Urlop dla poratowania zdrowia
1. Wstęp
Zgodnie z
art. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
(tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634) wykonywanie zawodu lekarza
polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje,
potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, w szczególności:
badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i
rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i
orzeczeń lekarskich. Stąd też do kompetencji zasadniczo każdego lekarza należy
wydawanie opinii i orzeczeń. Powyższe opinie i orzeczenia mogą być wydawane do
różnych celów (np. rentowych, orzekania o niepełnosprawności przez powiatowe centra
pomocy rodzinie itd.), a ponadto mogą być wystawiane z inicjatywy samego
pacjenta (na jego wniosek) lub na żądanie odpowiedniego organu (np. sądu).
Orzeczenia wydawane przez lekarzy pod względem podmiotowo-formalnym można
podzielić generalnie na dwie grupy, tj. takie, które może wydać każdy lekarz –
powszechne (np. o czasowej niezdolności do pracy), oraz takie, które mogą być
wydawane przez lekarzy posiadających dodatkowe kwalifikacje – specjalistyczne
(np. z zakresu medycyny pracy). Jednym z uprawnień zasadniczo każdego
lekarza ubezpieczenia zdrowotnego jest wydawanie orzeczeń w związku z potrzebą
udzielenia uprawnionemu pracownikowi urlopu dla poratowania zdrowia.
Urlop dla
poratowania zdrowia przysługuje określonym kategoriom pracowników, których stosunek
pracy regulują przepisy szczególne. Urlop dla poratowania zdrowia jest
świadczeniem ze stosunku pracy na ogół kwalifikowanym normatywnie jako
„prawo" lub „uprawnienie" pracownika.
Jedną z
nielicznych grup zawodowych mających prawo do uzyskania w trakcie swej pracy
urlopu dla poratowania zdrowia są nauczyciele. W polskim systemie prawnym
należy wyodrębnić dwie grupy nauczycieli:
1) nauczycieli systemu oświaty;
2) nauczycieli akademickich.
Podstawy
prawne wykonywania zawodu nauczyciela systemu oświaty uregulowane są w ustawie
z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r.
Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) – dalej KN. Karcie Nauczyciela podlegają przede
wszystkim nauczyciele zatrudnieni w:
1) publicznych przedszkolach,
szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia
nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o
systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.);
2) zakładach poprawczych,
schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach
diagnostyczno-konsultacyjnych działających na podstawie ustawy z dnia 26
października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U.
z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn. zm.);
3) publicznych kolegiach
pracowników służb społecznych.
W Polsce
kwalifikacje do nauczania w ramach systemu oświaty zdobywa się przez ukończenie
studiów wyższych z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym. Stanowisko
nauczyciela może zajmować osoba, która posiada wyższe wykształcenie z
odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia
nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające
kwalifikacje, przestrzega podstawowych zasad moralnych oraz spełnia warunki
zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu.
Natomiast
status prawny nauczycieli akademickich uregulowany jest w ustawie z dnia 27
lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn.
zm.). Ustawę stosuje się do publicznych i niepublicznych szkół wyższych.
Nauczyciel akademicki to przede wszystkim pracownik dydaktyczny, naukowy lub
naukowo-dydaktyczny zatrudniony przez wyższą uczelnię w celu realizacji jej
zadań ustawowych i statutowych. Zakres regulacji urlopu dla poratowania zdrowia
nauczycieli obydwu kategorii częściowo się różni. Stosunkowo najpełniej normuje
go art. 73 KN i jedynie on jest przedmiotem niniejszej analizy.
Nauczyciel,
jak każdy zatrudniony i ubezpieczony, ma prawo do zasiłku chorobowego z powodu
czasowej niezdolności do pracy, orzekanej na zasadach ogólnych. W razie
przedłużania się problemów zdrowotnych, w sytuacji gdy dłuższa przerwa w pracy
może wpłynąć korzystnie na poprawę stanu zdrowia i odzyskanie zdolności do
pracy, nauczyciel może skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop dla
poratowania zdrowia jest udzielany wyłącznie na wniosek nauczyciela, zatem
udzielenie urlopu bez tego wniosku nie jest możliwe (por. wyrok SN z dnia 25
lipca 2006 r., sygn. akt I PK 47/06).
2. Przesłanki
uzyskania przez nauczyciela urlopu dla poratowania zdrowia
W świetle
obowiązujących przepisów nauczyciel będący pracownikiem podlega obligatoryjnie
ubezpieczeniu zdrowotnemu i w związku z tym ma prawo do świadczeń zdrowotnych z
ubezpieczenia zdrowotnego (takich samych jak inni ubezpieczeni). Nauczyciele,
podobnie jak wszyscy pracownicy, podlegają także profilaktycznym badaniom
lekarskim na podstawie art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
(tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Dodatkowo w sferze
świadczeń związanych z ochroną zdrowia nauczyciele systemu oświaty mają prawo
do uzyskania w sytuacjach prawem określonych urlopu dla poratowania zdrowia.
Jednakże nauczycielowi placówki niepublicznej nie przysługuje prawo do płatnego
urlopu dla poratowania zdrowia przewidzianego w art. 73 ust. 1 KN (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1998 r., sygn. akt I PKN 303/98). Dlatego
też gdy o wydanie orzeczenia zwraca się nauczyciel ze szkoły prywatnej, lekarz
nie ma prawa wydać przedmiotowego orzeczenia.
Regulacje
prawne w zakresie urlopu zdrowotnego dla nauczycieli sytemu oświaty zawarte są
w:
1) art. 73 KN;
2) rozporządzeniu Ministra
Zdrowia z dnia 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie
udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz. U. Nr 233, poz.
1991) – dalej r.o.u.
Celem urlopu
dla poratowania zdrowia jest przeprowadzenie zaleconego przez lekarza leczenia.
Karta Nauczyciela w art. 73 ust. 1 wskazuje bezwzględne przesłanki, dopiero po
spełnieniu których nauczyciel z uwagi na stan zdrowia może ubiegać się o
wydanie orzeczenie lekarskiego. Przesłankami powyższymi są:
1) odpowiedni rodzaj
zatrudnienia;
2) odpowiedni minimalny staż
pracy.
Prawo do
pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel nabywa po spełnieniu
łącznie następujących warunków:
a) zatrudnienie w pełnym
wymiarze zajęć na czas nieokreślony;
b) staż pracy w szkole
wynoszący co najmniej 7 lat;
c) uzyskanie orzeczenia
lekarskiego o potrzebie przeprowadzenia leczenia.
Do wymaganego
siedmioletniego okresu pracy w szkole wlicza się okresy czasowej niezdolności
do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie
nie dłużej niż 6 miesięcy. W przypadku okresu niezdolności do pracy i urlopu
trwających dłużej niż 6 miesięcy wymagany okres pracy przedłuża się o ten
okres. Siedmioletni okres pracy w szkole, uzasadniający prawo do urlopu,
powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania
zdrowia. Wymóg siedmioletniego okresu pracy w szkole dotyczy udzielenia pierwszego
urlopu dla poratowania zdrowia. Przesłanką uzyskania kolejnego urlopu dla
poratowania zdrowia jest zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć na czas
nieokreślony i uzyskanie odpowiedniego orzeczenia lekarskiego. Ponadto
nauczycielowi można udzielić kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia nie
wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu dla
poratowania zdrowia. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w
okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat. Dyrektor szkoły udziela
urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia w
wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku. Jednakże nauczycielowi, któremu
do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania
zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca
poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne.
Termin końcowy urlopu dla poratowania zdrowia wyznacza wtedy data, w której
nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne.
W art. 73 KN nie
jest przewidziany odrębny tryb w zakresie przedłużania urlopu dla poratowania
zdrowia. Zdaniem autorki należy dopuścić taką możliwość i orzekać na zasadach
ogólnych dla udzielania urlopu, uwzględniając jednakże maksymalny czas
wykorzystania urlopu (czyli do 3 lat). O potrzebie przedłużenia urlopu
powinien orzekać zasadniczo ten sam lekarz, który wydał pierwsze orzeczenie.
Przedłużenia nie należy traktować w takiej sytuacji jako nowego urlopu, tylko
kontynuację starego, stąd nie ma wtedy ograniczenia w postaci wymaganej ustawą
rocznej przerwy między kolejnymi urlopami.
Nauczyciel
podczas korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia pozostaje w stosunku
pracy. Pobiera za ten okres wynagrodzenie, a zakład odprowadza od jego zarobków
składki na ubezpieczenia społeczne, co oznacza, że jest to okres składkowy
zaliczany do podstawy emerytury. Nauczyciel w okresie przebywania na urlopie
dla poratowania zdrowia zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia
zasadniczego i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń
pracowniczych, w tym dodatków socjalnych określonych w art. 54 KN (w
szczególności do dodatku mieszkaniowego). Nauczyciel ma wtedy prawo do
świadczeń opieki medycznej finansowanych ze środków publicznych (świadczeń
gwarantowanych w ramach ubezpieczenia zdrowotnego). Przebywanie na urlopie
zdrowotnym uniemożliwia świadczenie pracy przez nauczyciela na rzecz zarówno
pierwotnego, jak i innego pracodawcy oraz prowadzenie działalności
gospodarczej. Bowiem zgodnie z art. 73 ust. 7 KN w okresie przebywania na
urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może nawiązać stosunku pracy lub
podjąć innej działalności zarobkowej. W przypadku stwierdzenia, że w okresie
urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub
inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu,
określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy.
Podstawą odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia może być
również kontynuowanie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy lub wykonywanie
innej działalności zarobkowej, rozpoczętych przed udzieleniem tego urlopu (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. akt II PZP 5/05).
3. Orzekanie
o potrzebie udzielenia urlopu
O
potrzebie udzielenia nauczycielowi systemu oświaty urlopu dla poratowania
zdrowia w celu przeprowadzenia zalecanego leczenia orzeka lekarz ubezpieczenia
zdrowotnego leczący nauczyciela. Należy przyjąć – z uwagi na brak konkretnych
regulacji – że może być to zarówno tzw. lekarz rodzinny, czyli lekarz
podstawowej opieki zdrowotnej, jak i lekarz specjalista. Jeśli chodzi o
specjalistów, to dziedzina i stopień specjalizacji są dowolne. Przykładowo
orzeczenie może wystawić zarówno okulista, jak i ginekolog czy kardiolog. W
praktyce jeśli chodzi o specjalistów, to najczęściej wydają orzeczenia – z
uwagi na predyspozycje zdrowotne nauczycieli – laryngolodzy. Lekarz musi
wykonywać swój zawód w zakładzie opieki zdrowotnej (publicznym, niepublicznym)
albo w ramach indywidualnej lub grupowej praktyki medycznej, które to podmioty
mają zawartą umowę o udzielanie świadczeń zdrowotnych z Narodowym Funduszem
Zdrowia. Dlatego też orzeczenie może wydać tylko lekarz ubezpieczenia
zdrowotnego. Pojęcie „lekarz ubezpieczenia zdrowotnego" oznacza w
świetle ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164,
poz. 1027 z późn. zm.) lekarza lub lekarza dentystę będącego świadczeniodawcą,
z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, albo
lekarza, lekarza dentystę, który jest zatrudniony lub wykonuje zawód u
świadczeniodawcy, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej. Szczegółowy tryb orzekania o urlopie zdrowotnym nauczyciela
reguluje rozporządzenie w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi
urlopu dla poratowania zdrowia. Rozporządzenie powyższe reguluje:
a) tryb orzekania o potrzebie
udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia;
b) sposób prowadzenia
dokumentacji związanej z wydawaniem orzeczeń o potrzebie udzielenia nauczycielowi
urlopu oraz wzór orzeczenia;
c) organ odwoławczy od
orzeczeń;
d) termin odwołania się od
orzeczenia.
Orzeczenie
może wydać tylko lekarz leczący nauczyciela. Oznacza to, że musi występować
trwający uprzednio przez pewien czas proces leczenia (przepisy jednakże nie
określają minimalnej długości tego okresu). W związku z tym za
niedopuszczalne należy uznać wydanie przedmiotowego orzeczenia podczas jedynej
wizyty pacjenta w gabinecie lub na podstawie tylko dokumentacji medycznej z
leczenia u innego lekarza. Lekarz ubezpieczenia zdrowotnego leczący nauczyciela
orzeka o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia na
podstawie:
1) wyników przeprowadzonego
przez siebie badania lekarskiego;
2) wyników badań pomocniczych
lub konsultacji specjalistycznych, których wykonanie uzna za niezbędne;
3) dokumentacji medycznej z
przebiegu dotychczasowego leczenia.
Orzeczenie
sporządza się w trzech egzemplarzach, z których jeden doręcza się
nauczycielowi, drugi przesyła dyrektorowi szkoły, a trzeci dołącza się do
indywidualnej dokumentacji osoby badanej. Orzeczenie wydaje się na formularzu
(druku) wynikającym z normatywnego wzoru (wzór ten stanowi załącznik nr 1 do
r.o.u.). Z analizy tego wzoru wynika kompetencja lekarza do wyznaczenia dokładnej
daty (dzień, miesiąc, rok) zarówno rozpoczęcia, jak i zakończenia urlopu.
Istota orzeczenia związana jest ze stwierdzeniem, że konkretny nauczyciel ze
względu na stan zdrowia wymaga (nie wymaga) udzielenia urlopu dla poratowania
zdrowia. W orzeczeniu nie podaje się rozpoznania czy też zalecanego
leczenia. Powyższe informacje powinny się natomiast znaleźć w indywidualnej
dokumentacji medycznej pacjenta. Urlop udzielony na podstawie jednego
orzeczenia lekarskiego może trwać najdłużej rok (co oznacza, że lekarz nie może
wpisać dłuższego niż 12 miesięcy okresu urlopu w orzeczeniu), a na podstawie
kilku orzeczeń 3 lata (co oznacza, że lekarz, wypełniając orzeczenie o kolejnym
urlopie, może wskazać termin nie dłuższy niż 12 miesięcy, ale też nie dłuższy
niż okres pozostały do upływu terminu trzyletniego). Ponieważ nie został
określony minimalny czas trwania urlopu zdrowotnego, winien on być uzależniony
tylko od stanu zdrowia nauczyciela, a o jego wymiarze decyduje lekarz wydający
orzeczenie. W praktyce najczęściej urlopy zdrowotne udzielane są na okresy
trzy- lub sześciomiesięczne, chociaż dopuszczalny jest też urlop jedno- czy
dwumiesięczny.
Podkreślić
należy, iż lekarz ubezpieczenia zdrowotnego ma kompetencję do orzeczenia o
potrzebie udzielenia urlopu, a nie do jego udzielenia. Udzielenie bowiem urlopu
należy do kompetencji pracodawcy nauczyciela, który udzielić powinien go
obligatoryjnie po spełnieniu ustawowych przesłanek. Udzielenie urlopu
zgodnie z treścią orzeczenia lekarskiego stanowi przedmiot roszczenia
pracowniczego, które w razie bezprawnej odmowy pracodawcy może być dochodzone
na drodze sądowej, przy czym wyrok ustalający obowiązek złożenia przez
pracodawcę oświadczenia o udzieleniu urlopu zastępuje takie oświadczenie.
Od wydanego
orzeczenia zarówno pracodawcy, jak i pracownikowi przysługuje odwołanie.
Nauczyciel lub dyrektor szkoły zatrudniającej nauczyciela może, w terminie 14
dni od dnia otrzymania orzeczenia, wnieść odwołanie od jego treści wraz z
uzasadnieniem. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem lekarza, który wydał
orzeczenie, do organu odwoławczego, którym jest wojewódzki ośrodek medycyny
pracy właściwy ze względu na miejsce wydania orzeczenia. Lekarz, za
pośrednictwem którego jest wnoszone odwołanie, przekazuje je w terminie 14 dni
od dnia jego wniesienia do właściwego miejscowo wojewódzkiego ośrodka medycyny
pracy wraz z kopią dokumentacji medycznej badania stanowiącego podstawę wydania
orzeczenia. Organ odwoławczy wydaje orzeczenie w terminie nie dłuższym niż 14
dni od dnia otrzymania odwołania na podstawie wyników przeprowadzonego przez
siebie badania lekarskiego oraz ewentualnie wyników dodatkowych badań
pomocniczych lub konsultacji specjalistycznych, których wykonanie uzna za
niezbędne. Orzeczenie powyższe, podobnie jako orzeczenie lekarza, sporządza się
w trzech egzemplarzach, z których jeden doręcza się nauczycielowi, drugi
przesyła dyrektorowi szkoły, a trzeci dołącza się do indywidualnej dokumentacji
osoby badanej. Orzeczenie organu odwoławczego jest ostateczne i nie przysługuje
od niego środek odwoławczy ani też inny środek zaskarżenia. Podkreślić należy,
że procedura odwoławcza dotyczy tylko kwestii medycznych, tj. faktycznego stanu
zdrowia nauczyciela i potrzeby jego leczenia.
Lekarz
wydający orzeczenie o potrzebie udzielenia urlopu ma obowiązek prowadzić
ewidencję wydawanych orzeczeń, która zawiera następujące dane:
1) imię, nazwisko i adres
nauczyciela;
2) numer PESEL;
3) określenie rodzaju wydanego
orzeczenia;
4) datę wydania;
5) numer orzeczenia;
6) potwierdzenie odbioru.
Zgodnie z
art. 73 ust. 9 KN nauczyciel nie ponosi kosztów związanych z orzekaniem o
stanie jego zdrowia w związku z potrzebą udzielenia urlopu dla poratowania
zdrowia, co oznacza w praktyce, że nie można żądać zapłaty za wystawienie
orzeczenie lekarskiego o wskazaniach do urlopu.
Urlop dla
poratowania zdrowia związany jest również z badaniami kontrolnymi ze sfery
medycyny pracy. Bowiem dyrektor szkoły, nie później niż w terminie 2 tygodni
przed zakończeniem urlopu dla poratowania zdrowia, ma wydać nauczycielowi
skierowanie na badanie kontrolne w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do
pracy na określonym stanowisku. Badania kontrolne mają charakter obligatoryjny,
a ich ujemny wynik (stwierdzenie przeciwwskazań) może stanowić podstawę do
udzielenia urlopu na dalszy czas określony. Jednakże gdy nauczyciel
„wyczerpał" przysługujący mu trzyletni wymiar urlopu, ustalenie
przeciwwskazań do dotychczasowej pracy może skutkować rozwiązaniem stosunku
pracy.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz