piątek, 18 stycznia 2013

Uczeń upośledzony w stopniu umiarkowanym w szkole ogólnodostępnej


Uczeń posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, z uwagi na upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym.
Zgodnie z przepisami art. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) - dalej u.s.o., system oświaty zapewnia każdemu uczniowi możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami (pkt 5 u.s.o.), a uczniom z niepełnosprawnościami umożliwia realizowanie zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych (pkt 5a u.s.o.). Natomiast z art. 71b u.s.o. m.in. wynika, że warunki kształcenia specjalnego dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy określa minister właściwy do spraw oświaty w stosownym rozporządzeniu (ust. 7 pkt 3). Wypełnieniem tej delegacji jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 228, poz. 1490) - dalej r.o.d.n. Z § 5 ust. 1 r.o.d.n. wynika, że dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje się indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny, uwzględniający zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego oraz dostosowany do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia.
Należy tu podkreślić, że uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym obowiązuje odrębna podstawa programowa kształcenia ogólnego, określona rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 204), które zacznie obowiązywać od 1 września 2012 r.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny opracowany dla ucznia upośledzonego umysłowo w stopniu umiarkowanym powinien opracować zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z tym uczniem w szkole uwzględniając w nim zakres dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania (opracowanego na podstawie odpowiedniej dla ucznia podstawy programowej) do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia oraz zajęcia rewalidacyjne. Wynika to z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1487). Zgodnie z ramowym planem nauczania dla szkoły specjalnej (odpowiedniego typu) dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, określonym w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142 z późn. zm.).
Ponadto, zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z 2012 r. poz. 752), dyrektor szkoły nie dopuszcza indywidualnego programu edukacyjnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, opracowywanego przez zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z tym uczniem. Natomiast z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 z późn. zm.) wynika, że uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym nie obowiązują sprawdziany i egzaminy.
Z przedstawionej analizy wynika jednoznacznie, że niezależnie od tego czy uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym spełnia obowiązek szkolny w szkole ogólnodostępnej, w szkole z oddziałami integracyjnymi czy w szkole specjalnej, istnieje konieczność dostosowania organizacji procesu nauczania, metod pracy i zajęć rewalidacyjnych do potrzeb rozwojowych i możliwości edukacyjnych tego ucznia.

Uczeń niedostosowany społecznie lub zagrożony niedostosowaniem



Zgodnie z art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) - dalej u.s.o., system oświaty zapewnia możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami. Oznacza to, że uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz niedostosowanych społecznie nie zalicza się do uczniów niepełnosprawnych. Podział na uczniów niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie zawarty jest również w przywołanym w pytaniu r.w.o.k.d. Treść § 1 r.w.o.k.d. doprecyzowuje grupy dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, do których zalicza się uczniów wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy (na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez zespół orzekający poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym specjalistycznej - art. 71b ust. 3 u.s.o.) z powodu: niesłyszenia, słabego słyszenia, niewidzenia, słabego widzenia, niepełnosprawności ruchowej, w tym afazji, upośledzenia umysłowego, autyzmu, w tym zespołu Aspergera oraz niepełnosprawności sprzężonych. Natomiast § 2 ust. 1 r.w.o.k.d. dookreśla, że kształcenie uczniów niepełnosprawnych w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych, integracyjnych i z oddziałami integracyjnymi organizuje się na każdym etapie edukacyjnym, w integracji z uczniami pełnosprawnymi, w przedszkolu i szkole najbliższej ich miejsca zamieszkania. Z ust. 2 tego paragrafu wynika, że kształcenie uczniów niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym w szkołach i oddziałach organizuje się na każdym etapie edukacyjnym, w integracji ze środowiskiem rówieśniczym. Oznacza to, że dla uczniów niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym nie organizuje się oddziałów integracyjnych. Mogą oni pobierać naukę w oddziale integracyjnym, jednak powinni być zaliczani do uczniów sprawnych. Dodatkowe doprecyzowanie powyższej zasady reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.) - dalej r.r.s.p.p. W każdym z załączników do r.r.s.p.p., określających ramowy statut przedszkola (§ 5 ust. 3 r.r.s.p.p.), szkoły podstawowej (§ 5 ust. 2 r.r.s.p.p.), gimnazjum (§ 5 ust. 2 r.r.s.p.p.) i szkół ponadgimnazjanych (§ 5 ust. 2 r.r.s.p.p.) zawarta jest definicja, że oddział integracyjny składa się z dzieci sprawnych i niepełnosprawnych oraz określa, że liczba dzieci w oddziale integracyjnym powinna wynosić od 15 do 20, w tym od 3 do 5 dzieci niepełnosprawnych.

Z przedstawionej powyżej analizy wynika, że w szkole podstawowej ogólnodostępnej należy uczniom niedostosowanym społecznie lub zagrożonym niedostosowaniem społecznym, posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zapewnić realizację indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego zawierającego rodzaj i zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia o charakterze resocjalizacyjnym - z uczniem niedostosowanym społecznie, o charakterze socjoterapeutycznym - z uczniem zagrożonym niedostosowaniem społecznym (§ 5 ust. 2 pkt 2 r.w.o.k.d.). Obowiązek realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego oraz prowadzenie działań pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uczniami posiadającymi specjalne potrzeby edukacyjne z różnych przyczyn wynika także z przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1487).
Niestety nie można utworzyć oddziału integracyjnego składającego się z uczniów niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym i uczniów sprawnych.

Jak pracować z uczniem z zespołem ADHD w szkole i w domu?



Co to jest? Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zespół hiperkinetyczny, będący schorzeniem, mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia.

Ten zespół został ujęty w międzynarodowych klasyfikacjach chorób: 

- jako ADHD (Attention Deficit Hiperactivity Disorder)- wg klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV)- często używa się po prostu terminu: zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi;

- jako zespół hiperkinetyczny (Hiperkinetic Disorder)- wg Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych;    

Nadpobudliwość psychoruchowa inaczej nazywana hiperkinezją jest spowodowana w znacznej mierze przez nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Polega na zaburzeniach dynamiki procesów nerwowych wywołanych przewagą procesów pobudzania nad procesami hamowania[1]. Zaburzenia dotyczą zarówno sfery poznawczej, emocjonalnej, jak i społecznej. Ponieważ dziecko zachowuje się w inny sposób niż jego rówieśnicy, często jego działania są niezrozumiałe dla otoczenia. Rodzice, nauczyciele, opiekunowie zaczynają podejrzewać dziecko o złe intencje, złośliwość, brak znajomości dobrych manier itp. Jednak takie nietypowe reakcje mogą wywoływać organiczne uszkodzenia i mikrodeficyty rozwojowe. Oprócz tego istnieje wiele innych czynników, które mogą spowodować dziecięcą nadaktywność, a są to między innymi: uwarunkowania genetyczne, uszkodzenia układu nerwowego, a także atmosfera panująca w otoczeniu dziecka. Nadpobudliwość psychoruchowa jest zaliczana do zaburzeń związanych z działaniami destrukcyjnymi (cechuje się skłonnościami antyspołecznymi i zachowaniami agresywnymi.

 UCZEŃ NADPOBUDLIWY PSYCHORUCHOWO – JAK MOŻE MU POMÓC NAUCZYCIEL?  

I. ZASADY W POSTĘPOWANIU Z DZIEĆMI Z ZESPOŁEM ADHD


Istnieją pewne zasady, które należy przestrzegać w pracy z dziećmi z zaburzeniami. Są one o tyle istotne i należy je przypominać przy każdej okoliczności, gdyż niejednokrotnie o nich zapominamy. Otóż nauczyciel może pomóc dziecku z zaburzeniami jeżeli:
    • stara się dziecko zrozumieć
    • próbuje traktować zachowanie dziecka jako wyraz jego problemów, a nie złej woli
    • postępuje tak, aby dziecko wiedziało, że może mu zaufać i czuć się z nim bezpiecznie
    • pomaga dziecku odkryć jego wartość
    • pomaga dziecku w odnalezieniu miejsca w grupie rówieśników
    • potrafi nawiązać współpracę z rodzicami dziecka
 Pozytywny obraz siebie, umiejętność zmagania się z rytmem i wymaganiami dnia codziennego to cenny dar, jaki nauczyciele mogą dziecku przekazać. Mogą to zrobić poprzez:
  • respektowanie zasady podmiotowego traktowania dziecka,
  • wzmacnianie poczucia jego własnej wartości,
  • aktywne słuchanie dziecka, danie mu możliwości podzielenia się swoim światem  uczuć, myśli, swoimi sukcesami i niepowodzeniami,
  • ograniczanie liczby bodźców,
  • rozwijanie i wzmacnianie pożądanych zmian w zachowaniu dziecka,
  • uświadamianie dziecku, że ma prawo popełniać błędy i nauczenie go wyciągania  z nich wniosków,
  • rozwijanie jego umiejętności do wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi
    w akceptowany społecznie sposób,
  • wydawanie poleceń minimalizujących ryzyko nieposłuszeństwa, a równocześnie  maksymalizujących sukces. 
 Naczelnym celem jest wdrażanie dziecka do uporządkowania działania i stopniowego wydłużania okresów koncentracji na zadaniach. Ważne jest wdrażanie dziecka do samokontroli.

W postępowaniu z dziećmi z ADHD, zarówno w szkole, jak i w domu należy przestrzegać  zasad :
Zasada (3 x R)
  • regularności, czyli działania w ustalonym rodzinnym rytmie, z unikaniem gwałtownych i radykalnych zmian, spokojnego i konsekwentnego egzekwowania ustalonych reguł, ograniczenia hałaśliwych dźwięków i silnych wrażeń,
  • rutyny, czyli wykonywania określonych czynności o ściśle określonych porach dnia wg tej samej kolejności i stałego schematu, 
  • repetycji, czyli nieustających powtórek, wymagających dużej cierpliwości i wytrwałości od rodziców i nauczyciela, wielokrotnego powtarzania prostych poleceń i upewniania się czy dziecko dobrze je zrozumiało.
 ZASADA 6 „S” - Każda konsekwencja wyciągana wobec dziecka powinna być:

   Szybka – powinna nastąpić natychmiast po niepożądanym zachowaniu- czekanie na nieznaną karę jest dla dziecka dodatkowym cierpieniem;
  Skuteczna- powinna być doprowadzona do końca - jeśli zrezygnuje się z przeprowadzenia konsekwencji do końca, to nawet najdoskonalsza nie odniesie żadnego skutku poza udowodnieniem dziecku, że jest bezkarne;
    Sprawiedliwa - powinna być odpowiednia do przewinienia - należy pamiętać o adekwatności i stałości konsekwencji;
   Słuszna- powinna być związana z rzeczywistym przewinieniem- nie należy karać dziecka na przykład za to, że „dało się przyłapać” na ściąganiu, ale za sam fakt, że ściągało;
    Sympatyczna- nie powinna odbierać dziecku poczucia, że jest kochane i akceptowane- każdy czasem popełnia błędy, co nie oznacza, że jest z natury zły;
   Słowna- nie powinna wykorzystywać przemocy fizycznej- kary cielesne poniżają dziecko i uczą je, że rację ma ten, kto jest silniejszy.

II. JAK PRACOWAĆ Z DZIECKIEM Z NADPOBUDLIWYM?

 Dziecko nadpobudliwe wymaga specyficznych oddziaływań wychowawczych oraz daleko posuniętej indywidualizacji w pracy edukacyjnej. Powszechnie wiadomo, iż optymalnym miejscem nauczania dziecka z ADHD jest mało liczna klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójkąnauczycieli,nauczycielem prowadzącym i nauczycielem wspomagającym.  

Podstawą pracy z dzieckiem jest wiedza na temat nadpobudliwości psychoruchowej oraz postawa pełna zrozumienia i życzliwości, cierpliwości oraz spokoju. Należy pamiętać, iż odpowiednio wcześnie wdrożona pomoc, dostosowana do kłopotów dziecka jest niezbędna, by mogło ono odnosić sukcesy szkolne. 

Metody dostosowania programu szkolnego do możliwości ucznia nadpobudliwego:
-Należy zapoznać dziecko ze sposobami efektywnego uczenia się: ustalenie planu pracy, odhaczanie czynności, które już wykonało.
-Warto skorzystać z różnych form  sprawdzania wiadomości ucznia. Zamiast pisać uczeń może odpowiadać ustnie.
-Należy dać uczniowi większą ilość czasu na wykonanie pracy pisemnej (wydłużyć czas pracy).
-Korzystać z pomocy rówieśników (praca w grupie, w parach – korzystne dla dziecka nadpobudliwego jest połączenie go w parę z sumiennym dzieckiem).
-Włączać dziecko w zabawy rówieśników.
-Zachęcać dziecko do refleksji i oceny własnego zachowania.
-Nagradzać za pozytywne zachowania (to jedyna droga, aby zachęcić do wysiłku i pokazać dziecku prawidłowe wzorce).
-Reagować na każde niepożądane zachowanie dziecka. Pierwszą reakcją powinno być upomnienie. Można pozbawić ucznia nagrody, zmienić miejsce pracy na bardziej odosobnione.
-Chwalić dziecko za każdy jego wysiłek i grzeczne zachowanie.
-Ważnym zadaniem dla nauczyciela będzie wyróżnianie najważniejszych zagadnień i informacji: podkreślanie ich na tablicy na kolorowo, zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem: uwaga, to ważne.
Uwaga: W pamięci dziecka najlepiej przetwarzane są te informacje, które zostają wprowadzone przez kilka zmysłów jednocześnie. Wtedy w mózgu dziecka powstaje więcej ścieżek, dzięki którym może znaleźć potrzebne wiadomości. Łatwiej wydobyć z pamięci słowo czy znak skojarzony z obrazem, wrażeniem dotykowym, zapachem, dźwiękiem.
-W zapamiętywaniu informacji pomogą dziecku wszelkiego rodzaju schematy, diagramy, tabele (o ile nie są zbyt szczegółowe).
- Wielokrotne powtarzanie ćwiczeń poprawia działanie poszczególnych funkcji i sprawia, że dziecko lepiej radzi sobie z kłopotami szkolnymi.
-Konieczne jest zaplanowanie częstszych przerw.
-Ważną sprawą jest nauczenie takiego dziecka korzystania z różnych ułatwień technicznych – dyktafonu, komputera.
-Wskazane jest, aby nauczyciel umożliwił takiemu dziecku różne formy odpowiedzi, które pozwolą mu w pełni zaprezentować jego możliwości. Na przykład nauczyciel może akceptować użycie komputera ze sprawdzianem pisowni lub użycie kalkulatora w przypadku występowania silnej dysgrafii, dysortografii i dyskalkulii.
-Dzieciom nadpobudliwym łatwiej osiągać cel, gdy pracują etapami. Przy wykonywaniu konkretnych zadań można uczniowi napisać listę następujących po sobie czynności i następnie sprawdzić ukończenie każdego etapu.
-Wydając polecenia nauczyciel musi pamiętać o tym, że mają one być jak najkrótsze. Dobrze jest posadzić takiego ucznia obok nauczyciela, dalej od możliwych źródeł rozpraszania uwagi i najlepiej obok ucznia, który jest pozytywny w sensie organizacji pracy i zachowania.
-Wykorzystując metodę pracy w grupach, nauczyciel winien łączyć dzieci o różnych umiejętnościach i temperamentach.
- Przy powtarzaniu nauczyciel powinien pamiętać, aby używać tej samej konstrukcji i treści, aby nie wprowadzać dodatkowego zamieszania.
Uwaga: Trzeba pamiętać, że dziecko jest mistrzem dyskusji. Nie wolno mu się dawać wciągnąć, trzeba ją zdecydowanie ucinać.
-Specjalne znaczenie mają pochwały i kary, które tworzą system motywowania. Takiemu uczniowi trzeba zaznaczyć pracę domową i do tego celu założyć specjalny zeszyt.  

Z dzieckiem nadpobudliwym należy postępować konsekwentnie, stawiać jasne granice, co dziecku wolno, a czego nie. 

Konsekwencje powinny być:
    1. Ustalone wspólnie z dzieckiem, zanim dojdzie do trudnego zachowania.
    2. Zastosowane możliwie jak najszybciej po przewinieniu.
    3. Adekwatne do przewinienia.
    4. Stosowane w atmosferze życzliwości (bez gniewu i agresji ze strony dorosłych).
    5. Stosowane zawsze po zaistnieniu przewinienia.
    6. Stosowane przez wszystkie ważne osoby biorące udział w wychowaniu dziecka.
    7. Możliwe do wyegzekwowania.
    8. Stopniowalne: ich nasilenie ma zależeć od rodzaju i częstotliwości popełnianych czynów.

- Dziecku należy wyznaczać niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji.
Uwaga: Należy systematycznie przyzwyczajać i wdrażać dziecko do finalizowania każdego rozpoczętego zadania, a także kontrolować rozpoczęte zadania i pomagać w ich realizacji. 

  ORGANIZACJA PRACY W KLASIE
-Zawsze omawiajmy i stosujmy plan dnia, zajęć.
- Wprowadzajmy jasne procedury dotyczące postępowania w różnych sytuacjach.
- Sprawdzajmy zeszyty ucznia – notatki i zadania domowe (czy są one zapisane i odrobione).
 - Informujmy o terminach złożenia prac, sprawdzianów i przypominajmy co jakiś czas o tym (np. jeszcze dwa dni do …. itp).
-W zabawach, w których dziecko bierze udział, powinny być jasno określone zasady oraz czas ukończenia. Nie wolno pozwalać na chaotyczny, niekontrolowany i bezładny ruch. 


-Na dziecko nauczyciel powinien oddziaływać powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jakby w zwolnionym tempie, ale nie krzykiem.
-Po zajęciach ruchowych wymagających dużej aktywności należy takim dzieciom zastosować ćwiczenia wyciszające, np. wycinanie, wydzieranie, lepienie z plasteliny, kolorowanie.
 - W systemie kar nie należy stosować ograniczenia zabawy i ćwiczeń ruchowych.

Jak sobie radzić z objawami, które dezorganizują funkcjonowanie dziecka nadpobudliwego?

KONCENTRACJA UWAGI –należy ograniczyć ilość bodźców docierających do dziecka.


-Właściwe usadzenie ucznia nadpobudliwego w klasie: powinno siedzieć bliżej biurka nauczyciela, w pobliżu dzieci zdyscyplinowanych, plecami do kolegów, w towarzystwie dobrego, spokojnego ucznia, ale nie najlepszego kolegi, z daleka od rozpraszających elementów środowiska /okna, drzwi, ruchomych elementów/.
Uwaga: Pomagamy mu w ten sposób w skupieniu uwagi, ograniczamy liczbę wzmocnień i reakcji kolegów na zachowanie.
- Sala lekcyjna uporządkowana i dobrze zorganizowana / materiały i pomoce w szafkach, wydzielone miejsce do określonej aktywności/
- Podczas lekcji na ławce znajdują się tylko niezbędne przybory, w razie potrzeby teczka z daleka od jego ławki.
Uwaga: niektóre dzieci potrzebują więcej przestrzeni, dla nich odpowiednie miejsce będzie z tyłu klasy. Należy jasno określić granice przestrzeni należącej do ucznia.


SKRACANIE zakresu do  wykonania.
-Wydajemy uczniowi krótkie, proste polecenia, pamiętając o ich powtórzeniu np. „Spójrz w zeszyt!”, „Spakuj rzeczy!”.
-Zadania i nauczane treści powinny być przekazywane w reporterski sposób, skrótowy, szybki; Prezentujemy je w małych dawkach- można wykorzystać zegarek lub kuchenny minutnik, dziecko ma ukończyć zadanie przed wyznaczonym czasem.
-Dłuższe zadania dzielimy na mniejsze zadania cząstkowe, (dziecko nadpobudliwe często w połowie drogi zapomina co robi, krótsze zadania dają szansę pozytywnego ich zakończenia).
-Zadania dostosowujemy do krótkiego czasu koncentracji dziecka, zamiast mniejszej liczby długich sesji ćwiczeniowych, lepiej przygotować większą ilość krótkich, a intensywniejszych okresów ćwiczeń.


-Zmniejszamy ilość materiału przepisywanego z tablicy lub książki, ale wymagamy, by swoje zadanie wykonał do końca.
-Pamiętamy o wydłużaniu czasu przeznaczonego na wykonanie polecenia.
-Prace pisemne są dla dziecka nadpobudliwego szczególnie trudne, skracajmy je np. napisz 10 zdań, wybierz trzy przykłady do obliczenia z matematyki.
-Wprowadzamy przerwy podczas wykonywania dłuższych zadań. Dzielmy duże partie materiału do opracowania na mniejsze, osiągalne przez ucznia fragmenty.
Uwaga: można wprowadzać dodatkowe zadania z dziedziny jego zainteresowań, których zrobieniem mógłby wykazać się uczeń
-Podczas długich sprawdzianów pisemnych podziel go na mniejsze partie, a pomiędzy nimi wprowadź odrobinę wytchnienia.


Uwaga: Należy podzielić długie polecenia na krótsze np. zamiast: „Proszę otworzyć zeszyty i książki na stronie 20 i zrobić zadanie 4 do zeszytu.”, dzielimy uczniowi na kilka poleceń: „Otwórz zeszyt” (sprawdzamy czy uczeń je wykonał polecenie), teraz przechodzimy do następnego polecenia: „A teraz otwórz książkę na stronie 20” (czekamy na wykonanie), a następnie : „Spójrz na zadanie 4 na stronie 20” i ”Zrób to zadanie”.


Zasady skutecznego wydawania poleceń: 
  1. Wydajemy tylko te polecenia, które jesteśmy gotowi wyegzekwować.
  2. Zanim wydamy polecenie, zastanówmy się, jakie możemy zastosować konsekwencje, jeśli uczeń je zignoruje.
  3. Dopilnujmy, aby dziecko wysłuchało naszego polecenia – kontakt wzrokowy z dzieckiem, wyłączenie czynników zakłócających uwagę (o ile jest to możliwe).
  4. Polecenie powinno być możliwie krótkie.
  5. Wdajemy tylko jedno polecenie na raz .
  6. Jeżeli to konieczne, prosimy ucznia, aby powtórzył polecenie.
  7. Pozostańmy w bezpośrednim sąsiedztwie naszego ucznia, aby upewnić się, czy zastosował się on do polecenia.
Nie należy oczekiwać, że dziecko od razu zacznie wykonywać wszystkie polecenia. Na początku każda najmniejsza poprawa to WIELKI sukces. 

PRZYWOŁANIE UWAGI
-Urozmaicenie zadań i przygotowanie ich w sposób interesujący dla ucznia/ krzyżówki, rebusy, łamigłówki /.
-Przeplatamy treści mniej interesujące fragmentami ciekawszymi. Próbujmy zaskoczyć ucznia oryginalnymi zadaniami - pozwalają lepiej się koncentrować.


-Materiał przekazywany słownie warto ilustrować schematami, wykresami, tabelkami itp.
-Uczmy dzieci, jak efektywnie się uczyć, wykorzystujmy różne metody mnemotechniczne, wierszyki, powiedzonka typu „pamiętaj chemiku młody ...”, „uje się nie kreskuje”
-Często przypominamy co dziecko ma robić, podejść, spojrzeć w oczy, dotknąć ramienia, powiedzieć: teraz piszesz ...
-Zwracamy uwagę hasłowo: Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga!- i zatrzymujemy wzrok na dziecku. Możemy stanąć przy dziecku, poklepać po ramieniu, kucnąć i popatrzyć mu w oczy, prosić o powtórzenie jego słów- ważne by utrzymać kontakt wzrokowy.
-Podkreślać ważne treści: to trzeba zapamiętać, to jest ważne, podobne zadania będą na klasówce;
-Można stosować dodatkowe dla podkreślenia ważności komunikatu np. podniesienie ręki, zastukanie w tablicę.


Uwaga: Lepszej koncentracji uwagi sprzyja prezentacja materiału na konkretnych przykładach, zanim sformułujemy ogólniejsze twierdzenie. Korzystne jest przedstawienie na początku lekcji ramowego planu, należy sprawdzić czy uczniowie rozumieją słownictwo jakiego używamy do wytłumaczenia nowego materiału.


-Zachęcanie uczniów do pytań i komentarzy ilustrujących w jaki sposób rozumieją przekazywane im treści.
-Ważne jest wprowadzanie gimnastyki śródlekcyjnej.


NADRUCHLIWOŚĆ zagospodarowanie  nadruchliwości w dobrym celu.
-Nadruchliwością dziecka możemy pokierować. Walczymy z objawami tylko wtedy, gdy bardzo przeszkadzają i utrudniają prace pozostałych uczniów.
Uwaga: Dziecku nadpobudliwemu łatwiej jest wykonywać jakąś czynność, niż powstrzymywać się.
-Wykorzystywać interesujące materiały wymagające manipulowania i eksperymentowania. Pamiętajmy nudzące się dziecko to odbezpieczony granat!
-Wprowadźmy jasne zasady mówiące ile razy można wyjść z ławki w czasie lekcji, że nie wolno podchodzić do innych dzieci, gdy widzimy, że uczeń wierci się, można go odesłać na chwilę na dywan, można mu polecić zebranie zeszytów, rozdanie materiałów itp. Możemy prosić ucznia o wykonanie drobnych czynności np.: - zawieszania mapy, - przyniesienie kredy, - zmoczenie gąbki, - przyniesienie wody do kwiatków, podlanie kwiatków,- zmycie tablicy.


-Nadruchliwy uczeń często nie słyszy, co mówimy do niego. Pamiętajmy o częstym powtarzaniu poleceń, zasad, prośmy o powtórzenie ich, gdy biegnie po korytarzu, to zatrzymać go i utrzymać kontakt wzrokowy, spytać o imię, odciągnąć uwagę „Chodź, pomóż mi.”


AKCEPTACJA zwiększonej potrzeby ruchu.
-Objawów nadpobudliwości nie zlikwidujemy. Ważne jest, aby te objawy jak najmniej przeszkadzały otoczeniu.
-Należy wzmacniać pozytywnie. Chwalimy, jak dziecko coś zrobiło dobrze, np. spokojnie przesiedziało 5 minut. Chwalimy za każdy etap pracy, mówimy powoli- to uspokaja.


IMPULSYWNOŚĆ - PRZYPOMINAJKI” zasad.
-Nadpobudliwe dziecko potrzebuje jasnych, zrozumiałych informacji o tym, jakiego zachowania oczekujemy od niego; tymi komunikatami są zasady, zawierające wskazówkę jak ma się zachować w danej sytuacji.
-Ważne jest ustalenie jasnych reguł pracy w klasie w formie poleceń: - siedź na swoim miejscu, - zajmij się swoim zadaniem, - nie rozglądaj się dookoła,  - nie zaczepiaj kolegów,  - pracuj. 

Uwaga: Reguły te mogą być wywieszone w widocznym miejscu


-Przypominamy zasady tak często, jak to konieczne, odwoływanie się do reguł jest upomnieniem, natomiast nie oskarża ucznia i go nie   piętnuje.
-Można opracować z uczniami schematyczne rysunki obrazujące zasady obowiązujące w klasie / piktogramy / i umieścić je w widocznym miejscu w Sali.
-Dobrym rozwiązaniem są też określone sygnały, gesty przypominające o zasadach.
-Nagradzajmy ucznia, jeżeli pamięta o zasadach, stosuje się do nich.
-Za nieprzestrzeganie i niestosowanie się do zasad obowiązują określone, stałe konsekwencje.


UPRZEDZANIE trudnego zachowania.
-Obserwujmy uczniów w klasie, aby wychwycić niepożądane zachowanie, gdy tylko się rozpoczyna, możemy wówczas skutecznie interweniować. Często jesteśmy w stanie przewidzieć wystąpienie problematycznego zachowania, wystarczy wtedy przypomnienie obowiązującej zasady i konsekwencji.
-Jak najczęściej przypominajmy zasady.
-Często chwalmy pożądane zachowania, wzmacniamy je w ten sposób, to znaczy, że będzie miało tendencję do powtarzania się.


Uwaga: Największą z możliwych nagród dla dziecka jest uwaga osoby dorosłej, dziecko czuje się ważne, bo nauczyciel zwrócił na niego uwagę.
-Można zaproponować: „ weź ołówek i pokaż na kartce jaki jesteś zły, narysuj to”, wykorzystać „kartkę bezpieczeństwa”, „Zgnieć ją, podrzyj, podeptaj, wyrzuć”.
-Spróbować odwrócić uwagę dziecka „Chodź pomożesz mi przy….”


PRZEWIDYWANIE, kiedy jest to niebezpieczne.
-Nauczyciel może spotkać się w swojej pracy z niebezpiecznymi zachowaniami uczniów. Są to tzw. wybuchy. Większość z nich jesteśmy w stanie przewidzieć.
-Wybuch można sprowokować, nawet nieświadomie np. porównując dziecko z innymi, ironizując, czy też poniżając ucznia.
-W chwili gwałtownego zachowania dziecka, spróbujmy odpowiedzieć na pytania; czy inne osoby będące z nim są bezpieczne? , czy agresor jest bezpieczny?, czy ja jestem bezpieczna?
- Jeżeli na któreś z powyższych pytań nie mogę odpowiedzieć pozytywnie, to mamy do czynienia z wybuchem powikłanym; nie poradzimy sobie sami w tej sytuacji, musimy prosić o pomoc osoby z zewnątrz.

- Jeżeli natomiast wybuch nie jest powikłany, wówczas można zostawić dziecko w spokoju (nie zwracać uwagi, ignorować).
-Czasem można spróbować „rozminować” wybuch (np. odwrócić uwagę, zaskoczyć czymś, czasem rozśmieszyć), trzeba jednak pamiętać o wzmacniającej roli uwagi, co jest szczególnie ważne w sytuacjach, kiedy podejrzewamy, że poprzez wybuch dziecko może chcieć osiągnąć jakiś cel.


Jak rozmawiać z dzieckiem nadpobudliwym? 
- Należy upewnić się, czy dziecko słucha. Jeśli to możliwe zatrzymać je w biegu. Poprosić o powtórzenie wypowiedzianych przez nas słów. 

-Nie atakować dziecka. Reakcją na atak jest obrona. Instrukcja skierowana do dziecka musi być precyzyjna i krótka, na ile potrzebna jest dziecku nadpobudliwemu.
- Używać jak najmniej słów. Dziecko nadpobudliwe nie słyszy około 50 % tego, co się do niego mówi i zapamiętuje około 50 % tego, co usłyszało. Nie przewiduje konsekwencji zjawisk – nie uważa związku między niewłaściwym zachowaniem i gniewem nauczyciela.
Uwaga: Należy podkreślić, iż praca z dzieckiem nadpobudliwym jest trudna, wymaga od nauczyciela dużej wytrwałości i konsekwencji. Stosowanie najistotniejszych zaleceń, uzupełnionych własnymi doświadczeniami każdego nauczyciela, spowoduje, że przejawy nadpobudliwości można stopniowo wyciszać. Efektem tego będą zmiany w zachowaniu ucznia z ADHD.


WYBRANE WSKAZANIA DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM PSYCHORUCHOWO :
  • Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zaczynaj zawsze od akceptacji jego odmienności.
  • Stwarzaj dziecku poczucie bezpieczeństwa.
  • W kontaktach z dzieckiem zachowuj spokój i rozsądek.
  • Nadmiernej aktywności dziecka nie hamuj, staraj się ją pozytywnie ukierunkować.
  • Stosuj konsekwentne i jednolite formy postępowania z dzieckiem.
  • Dostrzegaj sukcesy, a nie tylko porażki dziecka.
  • Wprowadzaj w życie dziecka porządek i rutynę.
  • Trzymaj się ustalonych, przejrzystych zasad (oceniania, nagradzania, itp.).
  • Przekazuj krótkie, pojedyncze polecenia, uwagi, instrukcje.
  • Kontroluj własne emocje w kontakcie z dzieckiem.
  • Stosuj zasadę stopniowania trudności.
  • Przewiduj i zapobiegaj trudnym momentom przez należytą uwagę skierowaną na dziecko.
  • W miarę możliwości ograniczaj dopływ wielu bodźców na raz.
  • Staraj się zaspakajać potrzebę ruchu dziecka.
  • Dostarczaj dziecku pozytywnych doświadczeń społecznych.
  • Wyeliminuj z życia dziecka pośpiech.
  • Wzmacniaj pożądane zmiany w zachowaniu dziecka.
  • Proponuj dziecku zabawy o charakterze uspakajającym typu: lepienie, wycinanie, malowanie, rysowanie.
  • W sytuacji konfliktowej nie zostawiaj dziecka zbyt długo w napięciu emocjonalnym.
  • Każdego dnia staraj się przeznaczać czas na wspólną rozmowę i zabawę z dzieckiem.

Uwaga: Każdy z nas na swój jedyny i niepowtarzalny sposób towarzyszy dziecku na ścieżce jego rozwoju, wnosząc w świat małego człowieka swoją indywidualność, rozwijając  i pielęgnując tkwiące w nim predyspozycje.